Anatole France
“Kudretli eşitliğiyle yasa, zenginlerin de fakirlerin de köprülerin altında uyumasını, sokaklarda dilenmesini ve ekmek çalmasını yasaklar.”
-ANATOLE FRANCE
Bu adam Anatole France’tır. Üslubunda öne çıkan asıl şey, onu Renan’ın halefi kılan ironidir. Bu ilişkiye rağmen, France’ın ironiyi kullanışı Renan’ınkinden çok farklı cinstendir. Bir tarihçi ya da eleştirmen olarak Renan, her zamankendi adına konuşur, felsefi piyeslerindeki, özellikle de felsefi diyaloglarındaki, kurmaca karakterlerinde onu doğruca ayırt ederiz. France’ın ironisi naifliğin ardına saklanır. Renan kılık değiştirirken, France kendisini dönüştürür.
Kendisininkinin doğrudan karşıtı olan bakış açılarından -ilk Hristiyanların ya da ortaçağ Katoliklerinin – yazar ve bizler de söylenenlerden neyi kastettiğini anlarız. Başka yazarlar da onun kadar nüktedan, onun gibi hoşça ironik olabilir veya öyleymiş gibi görünebilir – yine de ona benzemezler. Meşhur bir porselen üreticisinin dükkanına elimizde başka bir fabrikadan çıkma, ancak eşit derecede kusursuz ve rengi de en az çevremizi saranlar kadar güzel bir parçayla girsek de tezgahtar elimizdeki parçayı alıp gözden geçirdiğinde hamurunun farklı olduğunu ayırt edecektir.
France’a gelecek olursak, otuz altı yıllık çalışma sonunda üretmeyi başardığı hamurun dengini bulmak için uzun süre aramamız gerekecek.
